KATARSİS

Catharsius: Catharsius, Yunan mitolojisinin özünü teşkil eden oniki büyük Olympos Tanrısı’nın en kudretlisi olan ve Roma mitolojisine ‘Jüpiter’ ya da ‘Jove’ olarak geçmiş olan Zeus’un sıfatlarından biridir. Tanrılar Tanrısı Zeus’u tanımlamak için kullanılan bu sıfat, sosyal olguların analizinde kullanılan bir kavram olarak günümüze dek gelmiştir. Genel anlamda arınma ve temizlenme anlamlarına gelen katharsis -catharsis-; gerilimi sona erdirme, rahatlama ve boşalma süreçlerine işaret etmektedir.

Katarsisin Tarihi:

İlk kez milattan önce 350 yıllarında ünlü düşünür Aristoteles Poetika’da katarsis kavramından bahseder. Ona göre trajedi, yarattığı korku ve merhamet duyguları aracılığıyla kişileri sahnede sergilenen hislerden arındırma işlevi görür ve böylelikle katarsis insan ruhunda pozitif bir etki yaratmış olur. Psikanalizin kurucusu Freud ise katarsisi Aristo’nun trajedi’sine atıfta bulunarak incelemiş ve kendi kuramında kullanmıştır. Ayrıca psikanalizin tarihteki ilk hastası Anna O.’ya uygulanan tedavi yöntemi aynı zamanda “katartik yöntem” ismiyle anılan ilk vaka olmuştur.

Antik dönemde, dinsel inisiyasyon sürecinde ruhun arındırılmasını ifade eden katharsis, sosyal psikoloji literatüründe özellikle saldırganlık ile bağlantılı olarak kullanılmaktadır. Freud tarafından bireyin saldırganlık duygularından arındırılması amacıyla kullanılan ve serbest çağrışıma dayanan bir yöntem olan katharsis, psikanaliz tedavisinde tamamen spontane bir şekilde gelişen konuşmalar sonucunda gündeme gelen bağlantılarla bazı bilinçaltı süreçlerin bilinç üstüne çıkarılmasına dayanmaktadır. Bu anlamıyla katharsis, psikenin içinde biriken baskının ortadan kaldırılması amacına hizmet etmektedir.

Katarsis; kendini ifade etmekten çekinen, anlaşılmayacağını düşünen, öyle ya da böyle belli korkuları neticesinde susan, sözcüklerini ve hislerini baskılayan insanlara bir sesleniş, bir serzeniş niteliğindedir aslında. Baskılanan duygular zamanla daha da büyüyen, içinden çıkılmaz hale gelen ve çözülmesi zor duygular olup çıkıverir. Depresyon, panik atak, anksiyete gibi uzun vadeli zararları bir yana, bir görüşe göre beklenmedik anlardaki çözülmelerle etkileri yok edilebilir ve kişi söz konusu duygulardan ‘arınabilir’. 

Katarsis Olumlu Etkiye mi Sahiptir? 

Katarsisin, bireylere sağladığı etki üzerine doğrudan bir çalışma bulunmayıp muallakta bir konu olduğunu söylemek mümkündür. Öyle ki, Burger (2006) duyguları ‘uygun’ tanımına girebilecek zararsız hedeflere yönlendirmek gerektiğine inanan geleneksel görüşün tamamen yanlış olduğunu söylemekte; aktardığı deney sonucuyla hipotezini desteklemektedir. Örneğin öfkelendiği kişiyi düşünerek kum torbasına vuran veya bağırarak karşısındaki deneği yumruklayan bir insan katarsis yaşayarak gerginliğini atar ve bulgulara göre kendini iyi hisseder. Bu olumlu olan ‘iyi hissetme’ hali ise davranışların tekrar göstermesine neden olan bir sonuçtur ve dolayısıyla katarsis saldırgan davranışı azaltmak yerine aksi şekilde çoğaltmaya neden olabilir.

Bir başka görüşün sahibi Feshbach (akt; İşçibaşı, 2002) ise şiddet içerikli yayınlar izleme örneğinden gitmiş ve dolaylı yoldan edinilen tecrübelerle katarsisin olumlu sonuçlara yol açtığını söylemiştir. Feshbach’ın kuramına göre saldırgan içerikli bir televizyon yayını izleyen birey şiddeti dolaylı şekilde tecrübe etmekte ve içindeki nefret duygularını zararsız biçimde boşaltmaktadır. Başka bir deyişle, şiddet içerikli yayınlar izlemek günlük yaşamda şiddete yönelimin olmaması yahut var ise engellenmesi gibi ciddi bir görev üstlenmektedir (İşçibaşı, 2002). Tüm bu farklı bakış açılarının yanı sıra, bireyin güçlükle zapt edilmiş ya da doğrudan farkında olmadığı duygularının -terapötik koşullarda- açığa çıkarılarak boşaltılmasının (katarsisin) iyileştirici etki yarattığı; bu iyileştirici etkininse bilhassa yaşadığı bir kayıp neticesinde yasını tutamamış ya da bir konuda suçluluk duygusuna kapılmış bireylerde görüldüğü ve arınma sağladığı da bilinmekte ve kabul görmektedir.

Psikoterapide her zaman olduğu gibi danışanın ihtiyacına göre bir yöntem belirlenir; bazı danışanın zorlanacağı bu yöntem bazı danışan için yorucu ve tahammül edilmez olabilir. Hangi terapi yönteminin sizde işe yarayacağını öğrenmek adına bir ruh sağlığı profesyoneline danışmayı unutmayın…Sağlıklı Günler dilerim…

Kaynak: 1-http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423869664.pdf 

2- https://www.guncelpsikoloji.net/ilginc-bilgiler/katarsis-nedir-ve-etkileri-nelerdir-h6186.html

Gülşah Meral Özgür
Psikiyatrist, Psikoterapist